Farmers aan 't woord

foto-Herenboeren-NL-6.jpg

Herenboeren Wenumseveld

gemengd bedrijf, boomgaard
Wenum Wiesel

Coöperatie Herenboeren Wenumseveld ligt in Wenum-Wiesel, een tweelingdorp even ten noorden van Apeldoorn.

Jiri Postma is er de agrarisch bedrijfsleider, in loondienst. “Maar ik noem mijzelf voorkeur sociale boer.” De boerderij werkt volgens het principe van Herenboeren. Herenboeren Nederland is een snelgroeiende burgerbeweging met bijna 20 Herenboerderijen in de vorm van coöperaties verspreid over heel Nederland. Het motto is Samen duurzaam voedsel produceren.

“Bij Herenboeren is een groep van zo’n 240 gezinnen de eigenaar, ondernemer, producent en consument van de eigen boerderij.”

De coöperatie

Herenboeren Wenumseveld pacht iets meer dan 12 ha. van een zorgboerderij. “Zo’n 6 ha. Is weiland. Op 5 ha. verbouwen we groenten en graan. Dan praten we over de traditionele groenten en ook bewaarproducten als aardappelen, peen, kolen en uien. En dan hebben we 1 ha. Fruit. We hebben voor een deel hoogstambomen staan. We streven naar een hoge natuurwaarde.”

Daarnaast houdt de coöperatie runderen en varkens. Elk kwartaal is er uitgifte van vleesproducten.

Jiri volgde de biologisch-dynamische landbouwopleiding op de Warmonderhof. Hij werkte eerst op een kleine tuinderij in Drenthe. “Ik zocht wat groters en zo kwam ik begin 2023 bij Herenboeren terecht. Het bijzondere van het Herenboerenconcept is dat je boer kunt zijn, maar wel in loondienst. Je werkt op een sociaal gedragen manier met de garantie van de plaatselijke coöperatie.”

De boerderij heeft alleen de leden als afnemers. Zij geven samen met de boer-bedrijfsleider vorm aan het project. “Veel leden zijn echt verbazingwekkend betrokken.”

In het weekeinde en ’s nachts zijn ook leden actief als dat nodig is. “Denk aan beregenen in de zomer, bij het biggen en kalven of voeren.”

Producten gaan direct van het land naar de mede-eigenaren, die elke week hun oogstdeel ophalen op de boerderij. Omdat er geen sprake is van verkoop van producten op de markt, ontbreekt er de focus op winstmaximalisatie. “We kunnen helemaal uitgaan van een natuurinclusieve insteek. Zo zelfredzaam als mogelijk, met een gezond kringloopsysteem.”

Kennis en kunde bij de leden

Het is een voordeel dat je zoveel gevarieerde leden hebt met kennis op allerlei gebied. “Er zijn altijd wel leden die verstand hebben van bv. een koelcel bouwen. Dat hebben we in 2023 gedaan. Ook hebben leden gezorgd voor een kapschuur. Leden kunnen al flink wat ervaring met de trekker hebben. Er zijn leden met juridische kennis en leden doen de boekhouding.” Dat betekent voor Jiri dat hij echt boer kan zijn, zoals hij dat zelf noemt. “Ik kan me richten op de agrarische aspecten van het bedrijf en neem hierin de leden mee.”

Toekomst

De verschillende Herenboerencoöperaties mogen dan werken volgens een landelijk concept, er kunnen wel lokale verschillen zijn. “Het soort grond, de dieren, de kennis van de leden, de omvang … elke coöperatie kent een eigen profiel.”

En elk bedrijf heeft zijn eigen toekomstplannen.

Herenboeren Wenumseveld begon in 2019. “We zijn nog een jong bedrijf. We zijn volop bezig met verdere natuurontwikkeling. Denk aan hagen als afscheiding, kruidenrijk grasland en dat ook in bloei laten staan. Graan met korenbloemen en klaprozen. Belangrijk is dat alles in balans is.”

De coöperatie heeft nu een familiekudde Hereford runderen. “We zijn ons daarnaast aan het oriënteren op stieren van dubbeldoelkoeien op boerderijen die daar geen ruimte voor hebben. Het is belangrijk dat die jonge dieren een waardig bestaan hebben en we vinden dat je, als je zuivel consumeert, eigenlijk ook ossenvlees zou moeten eten.

We willen onze runderen zoveel mogelijk gebruiken voor de mest, voor de kringloop van de grond. Vlees willen we zien als een waardig restproduct, iets waar je niet aan ontkomt als je dierlijke mest gebruikt en zuivel wil eten.”

Een andere ontwikkeling is de verbouw van granen. “We doen dat dit nu voor veevoer, maar we streven naar het verbouwen van graan voor menselijke consumptie.”

Jiri heeft ook grotere (koude) kassen op het oog. “We kunnen dan een hogere en eventueel een meer gevarieerde opbrengst garanderen, ook in het voorjaar.”

Caring Farmers

Het landelijke netwerk van Herenboeren meldt de individuele coöperaties aan als lid van Caring Farmers. “Wij werken daar graag aan mee. Het kan voor een traditioneel werkende boer heel inspirerend zijn om te zien hoe burgerparticipatie werkt. Hoe de directe afzet werkt en hoe sterk verbonden de leden zijn met de boerderij. Je krijgt ruimte om te experimenteren. Voor de leden is alles wat je doet gelijk zichtbaar. Dat bevordert ook de betrokkenheid. We delen graag onze best practices.”

Afzet

De producten worden uitsluitend afgezet aan de leden. Daarom is er geen verkoop via website of een openbaar toegankelijke winkel. “De groenten wordt door leden gewogen en uitgegeven; tegen een maandelijkse bijdrage (en een eenmalige inleg als je lid wordt van de coöperatie) kun je als mede-eigenaar bij de boerderij jouw oogstdeel ophalen.” Jaarlijks wordt via een ledenvergadering de begroting en daarmee de kosten voor de groenten en het vlees goedgekeurd door de leden.

Door middel van enquêtes, discussieavonden en ledenvergaderingen kunnen de leden laten weten aan welke producten er meer vraag is. “Als boer probeer ik dan aan de hand van deze informatie te kijken wat de mogelijkheden zijn voor het aankomende teeltseizoen.”

De coöperatie streeft niet naar groei. Op dit moment ligt de prioriteit bij het behoud van het aantal deelnemers. Er is een natuurlijke doorstroom van leden, er komen dit jaar ook meerdere aandelen op de boerderij vrij. Er is daardoor meestal ruimte of een mogelijkheid om bij het concept aan te haken. De boerderij doet mee met de Open Dagen van Herenboeren Nederland.

Als het gaat om promotie dan ‘verkopen’ de leden het concept zelf het beste, via mond-tot-mond reclame. De lokale krant besteedt er aandacht aan en ook is de coöperatie in bv. het Tv-programma BinnensteBuiten geweest.

“Ik ga minder uit van duurzaam voedsel maar meer van menswaardig voedsel.” Een uitspraak die vraagtekens oproept. Maar Jiri legt snel uit: “Ik zie steeds meer dat wat goed is voor de bodem de mens ook gelukkig maakt. Mensen gaan zich weer verbinden met het eten dat ze consumeren, je ziet dat dit een enorm geluksgevoel en trots teweeg kan brengen. We kunnen soms het idee krijgen dat we dingen moeten opgeven om een duurzame wereld te realiseren. Ik geloof dat wat het beste is voor deze aarde uiteindelijk ook datgeen is waar wij zelf het meest gelukkig van worden. We vinden niet dat het dierlijke aspect van de boerderij een probleem hoeft te zijn. Het is belangrijk om het dier als een schakel in het hele systeem te zien op het gebied van bodemvruchtbaarheid en verwerking van reststromen. Hierdoor hopen we mens- en dierwaardig voedsel te produceren dat ten goede komt aan onze bodem. Wij willen een gemengd bedrijf dat natuurinclusief kan draaien en sociaal gedragen is”.