Hoeveel voedselzekerheid heeft Nederland, bij een aanval op het stroomnet? 

Eind april viel de stroom uit in Spanje en Portugal. Waarover in Nederland nog in theorie wordt nagedacht, gebeurde daar al in de praktijk. Zowel in Spanje als Portugal werd de intensieve veehouderij als meest kwetsbaar voor elektriciteitsuitval aangewezen. In Spanje claimde de vleesindustrie alvast 190 miljoen schade.
Wat kunnen we hiervan leren nu deskundigen waarschuwen dat door dreiging van oorlog en klimaatverandering het niet meer zo vanzelfsprekendheid is dat er altijd stroom uit het stopcontact komt?

Op het Nederlandse platteland staan veel grote stallen vol techniek: dichte stallen waar de lucht voor en van duizenden dieren alleen via ventilatoren in en uit kan. Die ventilatoren ‘wassen’ stikstof en stank deels eruit, maar de keerzijde is dat bij een reeks aan voormalige ‘incidenten’ duizenden dieren stikten nadat de stroom en dus de ventilatie uitviel.

Voor zo’n stal geldt daarom sinds 2024 de verplichting een noodstroomvoorziening te hebben voor minimaal 6 uur. En er moet een plan zijn wat men doet, als de stroom langer dan 6 uur uitvalt, zoals in Spanje en Portugal waar de stroomuitval 14 uur duurde. De wetstoelichting vermeldt dat men dan bijvoorbeeld meer brandstof voor het noodaggregaat kan halen. Dit terwijl onderzoekers aangeven dat brandstof op zo’n crisismoment waarschijnlijk op rantsoen is en daarmee niet beschikbaar voor de veehouderij. Dit voorbeeld laat zien dat er nog onvoldoende wordt nagedacht over de gevolgen van een grote stroomuitval.

Het is lang niet de enige kwetsbaarheid voor elektriciteitsuitval in de intensieve veehouderij. Onderzoekers van de Universiteit van Hannover stelden vele kwetsbaarheden vast. Zo valt waarschijnlijk de drinkwatervoorziening uit en is de noodwatervoorziening aan mensen voorbehouden. Voerbanden, die dagelijks het voer voor de dieren voorschotelen, liggen stil. Personeel kan dat werk niet overnemen want kan niet komen, als het vervoer stil ligt. In veel stallen zonder ramen is het pikdonker. Eendagskuikens en biggen die op vloerverwarming warm worden gehouden, raken onderkoeld. Mestbanden vallen stil waardoor de mest en ammoniaklucht zich ophoopt. Melkrobots doen het niet meer waardoor de hoogproductieve melkkoeien abrupt niet meer gemolken kunnen worden . De slachterijen liggen stil dus slachtrijpe dieren moeten in de stal blijven.

Onze voedselproductie is enorm kwetsbaar geworden voor een crisis. Dit bleek al eerder rond de dierziekte-uitbraken deze eeuw waarbij vervoersverboden bijvoorbeeld leidden tot overvolle stallen en miljoenen eendagskuikens die op broederijen werden gedood omdat de kuikens niet naar de stallen konden. Bij één flinke tegenslag zoals een langdurige stroomstoring, valt het systeem dus om.

Voedselzekerheid wordt door een aantal partijen versimpeld om met een zo’n hoog mogelijke voedselproductie ‘de wereld te kunnen voeden’. Maar deze zekerheid is daarmee nog helemaal niet crisisbestendig, integendeel. Onze geautomatiseerde voedselvoorziening is sterk afhankelijk geworden van elektriciteit en andere externe input als kunstmest en veevoer uit andere werelddelen.

Dit geldt niet alleen voor de intensieve veehouderij maar ook voor de teelt in warme kassen waar groente gekweekt wordt zonder grond maar op substraat met hulp van verwarming en kunstlicht. Zouden we niet meer in moeten zetten op crisisbestendige en meer voedselzekere landbouw die niet gelijk omvalt bij bijvoorbeeld een falend elektriciteitsnetwerk? Een kringlooplandbouw die vooral inzet op meer plantaardig en gezonde planten die groeien door de zon, de regen en die gebruik maakt van de vitale organismen in de bodem? En dieren die zelf hun eten kunnen halen in de wei of in het bos? Zo’n landbouw is niet alleen crisisbestendiger, maar draagt ook bij aan een gezondere samenleving, beter dierenwelzijn, het herstellen van biodiversiteit en vertragen van klimaatverandering. 

Lees de opinie van twee bestuurders Caring Farmers, Kees Scheepens, buitenvarkenshouder en  veearts en Wijnand Sukkel, onderzoeker duurzame landbouw ook in Nieuwe Oogst en AD: 

• AD- Onze landbouw is niet klaar voor uitval stroom
• Nieuwe Oogst, Landbouw moet bestendiger worden gemaakt.